زندگینامه کامران دیبا و معرفی آثار:

کامران دیبا یکی از مشهورترین، حاذق‌ترین معماران معاصرکشور ما است. سبک خاص او در معماری و نحوه‌ی نگرشش به طراحی، ما را مجاب می‌کند تا در مورد زندگی‌نامه و آثار کامران دیبا بیشتر بدانیم. اگر مایل به‌ آشنایی بیشتر با عقاید و سبک معماری کامران دیبا و آثار معماری او هستید، تا پایان این مطلب با اورچین همراه باشید.

شما میتوانید با ثبت‌نام در سایت اورچین،‌ آثارمعماری خود را به صورت رایگان منتشر کنید و یا با ثبت دیدگاه‌ها و مقالات خود در سایت، با جامعه‌ی معماران در تعامل باشید.

بیوگرافی کامران دیبا:

 کامران دیبا در ۱۴ اسفند ۱۳۱۵ در تهران متولد شد. از معروفترین و بهترین معماران معاصر است که اکنون اسپانیا و فرانسه است.  علاوه بر معماری به نقاشی نیز علاقه‌ی فراوانی داشت. پدر وی «اسفندیار دیبا» دندانپزشک و مادر او به معماری و طراحی داخلی علاقه مند بود.  کامران دیبا از خاندان طباطبایی بود جزو خانواده های درباری ایران از دوره قاجاریان بودند و فرح دیبا،  آخرین ملکه ایران دختر عمه کامران دیبا بود.

از جمله آثار کامران دیبا،  فرهنگسرای نیاوران، پارک شفق( پارک یوسف آباد)  تهران، موزه هنرهای معاصر و پروژه نیمه تمام شهر شوشتر میباشد. در ادامه با اورچین همراه باشید که به بررسی آثار و معماری کامران دیبا بپردازیم.

 میزان تحصیلات :

 کامران دیبا در سال ۱۳۳۵،  تحصیلات خود را در رشته معماری دانشگاه هاروارد آغاز کرد و در سال ۱۳۴۳ فارغ التحصیل شد ولی با توجه به علاقه وی به رشته های روانشناسی و جامعه شناسی به مدت یک سال تحصیلات تکمیلی را در رشته جامعه‌شناسی ادامه داد..

وی در زمان تحصیل، با مراجعه به کتابخانه کنگره آمریکا، به دانش خود در زمینه‌های فلسفه و روان‌شناسی افزود و در سال ۱۳۴۳ دانش آموخته این رشته شد و پس از آن به مدت یک سال تحصیلات تکمیلی را در رشته جامعه‌شناسی ادامه داد.

بازگشت کامران دیبا به ایران:

کامران دیبا بعد از فارغ التحصیلی از رشته معماری و جامعه شناسی دانشگاه هاروارد، در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت ولی با تصورات بسیار متفاوتی از محیط فرهنگی و معماری ایران روبرو شد و بستر مناسبی برای تفکرات و ایده های نوگرای خود نمی دید. او یک سال بعد رئیس و طراح ارشد شرکت مهندسین مشاور «DAZ» شد و به عنوان مشاور و برنامه ریز شهری در وزارت مسکن و توسعه شهری ایران خدمت کرد. ارتباط نزدیک و فامیلی کامران دیبا با فرح دیبا نیز نتوانست راه‌گشای این مشکل باشد و او هیچگاه موفق به تحقق ایده های خود در معماری ایران نشد.

معماری کامران دیبا:

ایران در زمان دیبا به تازگی وارد تحولات اجتماعی شده بود و شیوه زندگی غربی در طبقه متوسط جامعه به خصوص جوانان بسیار رایج بود.  معماری نیز از این قاعده مستثنا نبود. دیبا معتقد بود که هنر معماری باید در خدمت جامعه‌های مردمی باشد نه افراد و ثمره این نوع نگرش خلق چندین بنای فاخر و ارزشمند برای معماری ایران بود مانند پارک شفق، فرهنگسرای نیاوران و موزه هنرهای معاصر و…

شیوه نگرش کامران دیبا به معماری،  یک نگرش اجتماعی و مردمی بود و دلیل آن نیز علاقه شدید وی به جامعه شناسی و علوم اجتماعی است و این علاقه، بر کار معماری وی  تاثیر گذار بود.

 فعالیت های هنری کامران دیبا:

علاوه برکارهای معماری، کامران دیبا به فعالیت های هنری نیز علاقه زیادی داشت  و به عنوان یک نقاش، چندین نمایشگاه انفرادی در ایران برپا کرده بود. conceptual art  یکی از حوزه هایی است که وی در آن مشغول به کار است و با رصد اخبار مهم ایران و جهان و خواندن روزنامه ها تصمیم می گیرد اخبار مهم را به صورت نقاشی بکشد تا ماندگار تر شود.

مطلب پیشنهادی: هوشنگ سیحون – حسین امانت

آثار کامران دیبا:

فعالیت‌های معماری کامران دیبا، همواره نمایانگرعلاقه خاص وی به وجوه اجتماعی و مردمی معماری رو یا به تعبیر خود او «معماری انسانی» است.

در واقع او تمایلی به طراحی بناهای خصوصی مانند ویلا برای طبقات بورژوا یا دولتمردان جامعه نداشت و تمام توجه اش را به طراحی فضاهای عمومی و فرهنگی که معطوف به اکثر مردم بود، داشت.  به همین دلیل عمده فعالیت معماری دیبا در طراحی پارک، فرهنگسرا و یا شهرسازی است و معتقد بود از این طریق می توان در جهت برآوردن نیازهای جامعه گام برداشت.

در ادامه به بررسی چندین طرح و بنای معروف و فاخر کامران دیبا می پردازیم.

پارک شفق (یوسف آباد):

پارک شفق نخستین اثر کامران دیبا در محله یوسف آباد تهران بود. این پارک نخستین پارکی بود که مجموعه‌ای با امکانات انجام چندین فعالیت هنری و فرهنگی در کنار یکدیگر قرار می گرفتند. به همین دلیل میتوان فرهنگسرای شفق را نخستین فرهنگسرای ایران نام برد.

پارک یوسف آباد پارکی در سطح محله است و نام آن نیز از محله یوسف آباد تهران برگرفته شده. پارک شفق با یک رویکرد اجتماعی و مردمی طراحی شده بود. معمار زمین گودی که در ابتدای پارک واقع شده بود را با یک طرح زیبا تراش داده و در اختیار کودکان قرار داده بود و این زمین گود با یک فکر هپشمندانه تبدیل به زمین بازی کودکان شده بود.

 ساختمان قدیمی که در داخل پارک قرار داشت در ابتدا متعلق به ژاندارمری بود ولی بعدها به ساختمان متروکه و بدون استفاده تبدیل شده بود. این ساختمان دارای نمای بسیار زیبا و نوستالژیک بود که متعلق به دوره پهلوی اول است. نمای این ساختمان با هدف حفظ و احترام به گذشته پابرجا مانده ولی در پشت آن یک حجم و بنای مدرن ساخته شده بود.

از دیگر اقدامات طراحی این پارک احترام به عابر پیاده است به این معنی که پارک در سطح عابران پیاده طراحی شده و کامران دیبا سعی داشت تمام شارهای رفت آمد این محله (یوسف آباد) را به پارک متصل کند و طرح پارک در بافت محله ادغام شود.

یکی از مشکلات و چالش‌های این پارک، کوچک بودن خود پارک (مساحت پارک) و کوتاه بودن مسیرها بود. دیبا برای حل این چالش، مسیرهای پیاده روی پارک را به صورت مارپیچ طراحی کرده و این کار موجب طولانی شدن مسیرها شده بود و مردم وقت بیشتری را در پاک می گذراندند.

مجسمه های موجود در پارک شفق حاصل همکاری کامران دیبا و پرویز تناولی است و هدف ساخت مجسمه هایی بود که مردم بتوانند با آن ها ارتباط برقرار کرده و بین هنر و مردم رابطه عمیقی ایجاد شود به همین دلیل مجسمه‌ها در مقیاس انسانی ساخته شده بودند.

پایه های پل این پارک برگرفته از معماری پل های اصفهان است و نرده راهروهای روی این پل ها بر اساس نرده های جایگاه سالن تئاتر ساخته شده اند.

موزه هنرهای معاصر تهران:

به گفته خود کامران دیبا هدف از طراحی این بنا، احترام و ارج نهادن به هنرمندان معاصر ایرانی بوده و این موزه به صورت محدود از آثار هنرمندان خارجی استفاده می‌کرد و تمرکز اصلی آن، هنر هنرمندان ایرانی بود.

معمار برای ترویج هنر، علاوه بر موزه، از کتابخانه و سینما نیز برای ایجاد محل تجمع و گفت و گوی بازدید کنندگان کمک گرفته بود.

به تفسیر خود دیبا، طراحی این بنا پر از رمز و روموز بوده و یکنواخت نیست و مانند یک زنی است که حجاب دارد و شما رفته رفته سعی می کنید رمز های آن را کشف کنید و پرده برداری کنید و اکنون نیز با گذشت چندین سال و با وجود اینکه کامران دیبا به رموز موزه اشار نکرده، بازیدکنندگان سعی در کشف آن میکنند.

در ساختمان دید هایی به سمت بیرون و حیاط بنا ایجاد شده تا بنا به صورت زندان نباشد و  بازدید کنندگان بتوانند دید های مختلف را تجربه کنند.  

فرهنگسرای نیاوران:

در ابتدا این پروژه با عنوان دفتر کار فرح پهلوی به کامران دیبا سپرده شد ولی در نهایت با اضافه شدن مشتقات فرهنگی مانند سالن نمایش، سالن کنسرت و سخنرانی، کتابخانه و کافه رستوران به فرهنگسرا تبدیل شد.

با طراحی و اجرای فرهنگسرای نیاوران، جنبش ساخت فرهنگسراها در ایران ایجاد شد و بعد از آن بسیاری از خانه‌های قدیمی مرمت و بازسازی شده و به فرهنگسرا تغییر کاربری دادند.

دهکده تابستانی:

این پروژه در ابتدا برای کودکان بی سرپرست طراحی شده بود و با حرف گذراندن تعطیلات تابستان یشان بود ولی متاسفانه در ادامه و با گذر زمان، کودکان معلول هم به جمع کودکان بی سرپرست اضافه می شوند. در حالی که کاربری ساختمان مانند ورودی ها و مسیرها بدون در نظر گرفتن کودکان معلول طراحی شده بود و این امر موجب بروز مشکلاتی برای این کودکان شد.

شهرک شوشتر:

یکی از مهمترین آثار کامران دیبا پروژه نیمه تمام شهرک شوشتر است. این طرح برنده جایزه آقاخان شده بود و علاوه بر آن در بسیاری از نمایشگاه ها  در جهان به نمایش گذاشته شده بود.

شوشتر قدیم توانایی گنجایش منابع انسانی و تامین منزل برای جذب مهاجرانی که از شهرهای دیگر برای کار به این شهر می آمدند را نداشت این پروژه از دو قسمت شهر کارگری و شهر مهندسی (کارمندان عالی رتبه)  تشکیل شده بود و بنا بر تصمیم کامران دیبا، شهر کارگری در جوار شهر قدیمی ساخته شد تا بتواند بیشترین تعامل را داشته باشد.

 از اهداف اصلی این پروژه ساخت شهرک مقاوم در برابر زلزله، حفظ سنت های اسلامی و ایرانی و ساخت شهرکی متناسب با زندگی طبقه متوسط و کارگر بود.

مشکلات پروژه شهرک شوشتر:

به گفته خود کامران دیبا، اتمام پروژه مصادف با جنگ بین ایران و عراق بود و فقط ۹۰ درصد از پروژه به اتمام رسیده بود و بسیاری از تفکرات معمار نیمه‌تمام باقی ماند.

ساخت پروژه در حوالی شهرک دو زاغه نشینی وجود داشت یکی با ۷۰ الی ۸۰ کیلومتر و دیگری با فاصله ۱۰۰ کیلومتر از پروژه جدید. با نیمه تمام باقی ماندن پروژه،  این دو زاغه نشینی با شوشتر ادغام شده و از دلایل پسرفت این پروژه است.

یکی از انتقاداتی که اخیراً به شهر شوشتر وارد است در مورد کوچه های بن بست و پر پیچ و خمی است که در هر ۷ الی ۶ واحد مسکونی وجود دارد و موجب افزایش جرم و جنایت در این مناطق شده است.  کامران دیبا در دفاع از این تفکر اینگونه بیان می‌کند که این پروژه ۵۰ سال جلوتر از زمان خود بوده و باریک بودن کوچه ها و معابر، به دلیل تفکر نیاز به جدایی پارکینگ و مسیر سواره از محل استراحت مردم است. همانگونه که این تفکر اکنون در شهرهای پیشرفته و مدرن غربی در حال اجرا است.

او همچنین در ادامه بیان می‌کند که باریک بودن معابر و عدم ورود ماشین ها دلایلی بر گسترش و ایجاد فحشا و فساد نیست که در غیر این صورت باید خانه ها و معابر قدیمی ایران را مراکز فساد عنوان کرد.

از طراحی هایی که کامران دیبا برای این پروژه انجام داده بود و هیچ گاه اجرایی نشد؛ مسافر خانه هایی با کاربرد کافه در زیرزمین و حیاط مجموعه، مسجد، مدرسه پاساژ گلستان ( پاساژ اجرا شده ولی با نمایی متفاوت تر از طراحی کامران دیبا) و … بود.

در کل طراحی هایی که کامران دیبا برای این پروژه انجام داده بود،  اجرا شده و تبعات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و … که روی پروژه شاهد هستیم نیز به همین دلایل است.

شوشتر نو اکنون زیر نظر میراث فرهنگی است و اجازه پیشنهاد دخل و تصرفی در این مکان با وجود مشکلات فراوان مردم داده نمی شود.

بیشتر بخوانید: داریوش بوربور؛ پدر معماری شهرسازی نوین ایران

مسجد موزه فرش ایران: 

مسجد موزه فرش ایران یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های مینیمالیسم و پیوند میان سنت و نوگرایی است.

آثار معماری کامران دیبا در خارج از كشور: 

۱. خانه ای در منطقه Monticello of Tyson، ايالت ویرجینیا، كشور آمریكا، ۱۹۸۲ – ۱۹۸۵
۲.  ویلای اسپارتینا (Villa Espartina)، مالاگا، كشور اسپانیا، ۱۹۹۴ – ۱۹۹۹
۳.  ویلای سیمون (Simon’s Villa)،‌ حومه ماربلا، كشور اسپانیا،‌ ۱۹۹۹ – ۲۰۰۲
۴.  ویلای ساحل خورشید (Costa Del Sol)، كشور اسپانیا،‌ ۲۰۰۳ – ۲۰۰۶

سخنان کامران دیبا: 

• شهر باید طراحی داشته باشد، نه فقط یک ساختمان، بلکه محله و خیابان هم باید دارای طراحی اصولی باشند تا به طور مثال به یک باره یک برج در کنار یک ویلای مسکونی ساخته نشود و حق و حریم آن مورد تجاوز قرار نگیرد.
• من فضا را از نظر هندسی نگاه نمی‌کنم. از نظر فضایی نگاه نمی‌کنم. بلکه از نظر فعالیت انسانی به آن نگاه می‌کنم. مثلاً می‌گویم فردی که کنار این پنجره نشسته، می‌خواهد ۱۰۰ متر نگاه کند و چون آن طرف یک عمارت کثیفی است من ۶ تا درخت میکارم که این دید را از جلوی چشمش ببندم و یا می‌خواهم شب که تاریک می‌شود ستاره‌های آسمان را ببیند. پس این به من فضا می‌دهد.
• ساختار فیزیکی و مسائل کالبدی یک کشور را می‌توان در مدت کوتاهی عوض کرد، اما تغییر اندیشه مردم در زمان کوتاه ممکن نیست.
• نقد معماری با  فاحشه‌گویی و مزخرف‌گویی درباره دیگران فرق دارد.
• معماری در کشور ما محصولی مصرفی تلقی می‌شود که بعد از مدتی می‌شود آن را تخریب و یا بازسازی کرد.